H διαδικασία επιλογής coach είναι μια δύσκολη υπόθεση. Συνήθως, λαμβάνονται συστάσεις από την αγορά, μελετώνται βιογραφικά, προσφορές και γίνεται η επιλογή ενός επαγγελματία. Όταν το έργο παρέχεται από τον οργανισμό, η διαδικασία έχει ως εξής: η διοίκηση του οργανισμού αναγνωρίζει την ανάγκη ή επιθυμία για coaching και το τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού αναλαμβάνει την εύρεση εξωτερικού συνεργάτη. Καταρτάται αρχικά ένα shortlist από coaches και σε συνεργασία με τους ωφελούμενους (coachees) επιλέγεται ο εξωτερικός συνεργάτης.
Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζω αναλυτικά:
- Ποιος είναι ο σκοπός του coaching τι σημαίνει “χημεία”.
- Τα κριτήρια αξιολόγησης του επαγγελματικού προφίλ ενός coach.
- Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει μια επιχείρηση για να επιλέξει coach.
Πιο συγκεκριμένα, θέλω να αναδείξω τα ποιοτικά στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη πέρα από την διαδεδομένη “χημεία” που συχνά αναζητούν οι ενδιαφερόμενοι. Στην πραγματικότητα η “χημεία” είναι παραπλανητική διότι το coaching οφείλει να είναι αποτελεσματικό και όχι απλώς ευχάριστο.
Ποιος είναι ο σκοπός μας στο coaching;
Χρειάζεται να συμφωνήσουμε ποιος είναι ο σκοπός του coaching ώστε να προκύψουν με την αναγκαία συσχέτιση και τα κριτήρια επιλογής ενός coach.
Σκοπός μας στο coaching είναι η δημιουργία μιας σχέσης εμπιστοσύνης και συμμαχίας που θα λειτουργήσει ως πλαίσιο μάθησης, αναστοχασμού και αλλαγής. Μάθηση σημαίνει επίγνωση, αποχαιρετισμό προηγούμενων πεποιθήσεων και συμπεριφορών και ανάπτυξη νέων. O coach προσκαλεί και συνοδεύει τον coachee στο άγνωστο, να απαντήσει σε ερωτήματα που δεν απαντούσε, να μάθει, να υλοποιήσει δράσεις που μέχρι σήμερα δεν έχει υλοποιήσει, να εξερευνήσει δυνατότητες που μέχρι τώρα δεν έχει εξερευνήσει. To coaching είναι μια πρόκληση δεξιοτεχνικά ενταγμένη σε μια σχέση εμπιστοσύνης και ασφάλειας.
Στο ιδιαίτερα πολύπλοκο περιβάλλον ενός οργανισμού, στόχος ενός επαγγελματία coach είναι α) να συμβάλλει στην εναρμόνιση και ευθυγράμμιση της ανατροφοδότησης της ηγεσίας (direct report και Διοίκηση) με την ατομική στοχοθεσία του στελέχους και β) να υποστηρίξει το στέλεχος να σκεφτεί δημιουργικά ώστε να πράξει με τρόπο που δεν έχει πράξει μέχρι σήμερα.
Πώς εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο η αναζήτησή της “χημείας”;
Τι σημαίνει “χημεία”και πώς λειτουργεί;
Η “χημεία” είναι μια έννοια η οποία δεν έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά. Το σίγουρο είναι ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί με λάθος τρόπο μετατρέποντας το coaching σε μια ευχάριστη συνάντηση (και μόνον) χωρίς το απαιτούμενο προϊόν μάθησης και εξέλιξης.
“Υπάρχει χημεία” σημαίνει ότι υπάρχει αρχικό ταίριασμα. Υπό αυτή την έννοια, ως “χημεία” θεωρείται η υποκειμενική αίσθηση οικειότητας στην πρώτη συνάντηση, μια συνάντηση που αποκαλείται και ως “chemistry meeting”. Η αίσθηση αυτή προκύπτει όταν οι προσωπικότητες, ο τρόπος αντίληψης (κουλτούρα), η ηλικία, το υπόβαθρο (background), δηλαδή οι προηγούμενες εμπειρίες και συχνά το φύλο, του coach και του πελάτη, ταυτίζονται. Έτσι, η “χημεία” βιώνεται ως σύνδεση μεταξύ ομοίων όταν ο ωφελούμενος συναντά κάποιον που ανταποκρίνεται στο αναμενόμενο και το οικείο. Ωστόσο, η οικειότητα και η ταύτιση δεν παράγουν κάποιο coaching-αποτέλεσμα, αντίθετα περιορίζουν τις δυνατότητες δημιουργίας χώρου για αναστοχασμό και ανάπτυξη στη συνεδρία.
Εάν με τον όρο “χημεία” εννοούμε ότι ο coach διαμόρφωσε κλίμα εμπιστοσύνης, χώρο για μάθηση, αναστοχασμό και προκάλεσε τη δημιουργία λύσεων που μέχρι τώρα δεν υπήρχαν τότε λειτουργεί θετικά. Επομένως, προσοχή στο περιεχόμενο που αποδίδουμε στη “χημεία” όταν πραγματοποιούνται τα πολύ διαδεδομένα “chemistry meetings”.
Το κατάλληλο προφίλ ενός επαγγελματία coach
Τα στοιχεία στο προφίλ του επαγγελματία που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την επιλογή coach (πριν τη συνεδρία) είναι τα εξής:
- Σπουδές & επαγγελματική κατάρτιση.
- Εξειδίκευση και εμπειρία στην ηγεσία, τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς.
- Ηθική & Δεοντολογία.
- Coach & Coaching Ψυχολόγοι. Πρέπει ο coach να είναι και ψυχολόγος;
- Συγγραφικό έργο, δημοσιεύσεις & συνεισφορά στον κλάδο.
Σπουδές & επαγγελματική κατάρτιση
Ο coach πρέπει να διαθέτει τις κατάλληλες ακαδημαϊκές σπουδές και την απαιτούμενη επαγγελματική κατάρτιση ώστε να ασκήσει το coaching με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο προαπαιτούμενο πεδίο σπουδών για να γίνει κάποιος coach ωστόσο η πανεπιστημιακή εκπαίδευση διαμορφώνουν την αναγκαία επιστημονική σκέψη. Ο coach οφείλει να λειτουργεί με επιστημονικές αρχές, να ξέρει πώς να εντοπίζει και να μελετά την επιστημονική γνώση για το coaching, να ενημερώνεται ή και να συμμετέχει ενεργά στην έρευνα ώστε να εφαρμόζει επιστημονικά τεκμηριωμένες μεθόδους και τεχνικές (evidence-based practice).
Αμέσως μετά αξιολογείται η επαγγελματική του κατάρτιση η οποία περιλαμάνει τα προγράμματα coaching-εκπαίδευσης που έχει ολοκληρώσει. H ελάχιστη εκπαίδευση ενός coach είναι 150 με 200 ώρες ωστόσο αυτό αποτελεί την ελάχιστη απαιτούμενη βάση που δεν επαρκεί για coaching με ηγέτες και στελέχη. Ο επαγγελματίας coach εκπαιδεύεται δια βίου επομένως, θα πρέπει το βιογραφικό του να περιλαμβάνει αρκετά προγράμματα εκπαίδευσης και επιμόρφωσης. Τα προγράμματα αυτά θα πρέπει να είναι πιστοποιημένα από διεθνείς φορείς αξιολόγησης (International Coaching Federation, Association for Coaching, European Mentoring & Coaching Council, International Society for Coaching Psychology) και να αφορούν συγκεκριμένα το coaching. Η επιπλέον εκπαίδευση στα πεδία της ψυχολογίας, της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας διευρύνει κατά πολύ τις δυνατότητες του coach και εμπλουτίζει καθοριστικά το προφίλ του, εντούτοις η βασική και προχωρημένη επαγγελματική κατάρτιση στο coaching προαπαιτείται της διεύρυνσης αυτής.
Εξειδίκευση και εμπειρία στην ηγεσία, τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς
Η κατάρτιση του coach που θα εργαστεί με ηγέτες, επιχειρηματίες, στελέχη και οργανισμούς πρέπει να είναι εξειδικευμένη, δηλαδή στο Organizational / Executive / Leadership Coaching. Αυτό προκύπτει είτε μέσα από τους τίτλους των προγραμμάτων εκπαίδευσής του είτε μέσα από την επαγγελματική του εμπειρία. Η μεγάλη εμπειρία & εξειδίκευση καθώς και το πλούσιο ακαδημαϊκό & εκπαιδευτικό υπόβαθρο είναι στοιχεία που προσδίδουν στον coach την απαραίτητη επάρκεια και αυτοπεποίθηση για να διαχειριστεί αποτελεσμτικά, πρόσωπα που βρίσκονται σε ανώτερες και ανώτατες θέσεις ηγεσίας και πολύπλοκους οργανισμούς.
Ηθική & Δεοντολογία.
Ο επαγγελματίας coach εργάζεται εντός πλαισίου Ηθικής & Δεοντολογίας. Δηλώνει με ακρίβεια τις σπουδές, την κατάρτιση και την εμπειρία του χωρίς να ψεύδεται, υποκρύπτει ή να αλλοιώνει κάποια στοιχεία. Δεν συγχέει το coaching με την ψυχοθεραπεία είτε ρητά (πχ, coaching για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης ή του burn out) είτε στην πράξη. Δηλώνει με ακρίβεια όλες τις άλλες επαγγελματικές ιδιότητες (αν υπάρχουν) με διαφάνεια ώστε να μην προκύψει σύγκρουση συμφερόντων σε ενδεχόμενη συνεργασία. Διαθέτει τα έγγραφα και τις βεβαιώσεις που πιστοποιούν τα προσόντα που δηλώνει. Για να ακολουθεί έναν κώδικα δεοντολογίας θα πρέπει να είναι εγγεγραμμένο μέλος στους συλλόγους του κλάδου ώστε να προβλέπεται και η σχετική διαδικασία παραπόνων σε περιπτώσεις κακής πρακτικής (malpractices).
Coaches & Coaching Ψυχολόγοι. Πρέπει ο coach να είναι και ψυχολόγος;
Δεν είναι υποχρεωτικές οι σπουδές στην ψυχολογία για να εκπαιδευτεί και να εργαστεί κάποιος ως coach. Αρκεί στα προγράμματα που έχει ολοκληρώσει να έχει αποκτήσει τις αναγκαίες γνώσεις ψυχολογίας που απαιτούνται (πχ. προσωποκεντρική / συμπεριφορική προσέγγιση, προσέγγιση με εστίαση στη λύση, στοχοθεσία, όρια coaching και ψυχοθεραπείας). O coaching ψυχολόγος σύμφωνα με το International Society for Coaching Psychology, είναι ο ψυχολόγος που κατέχει την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος σε εθνικό επίπεδο και έχει εκπαιδευτεί & πιστοποιηθεί στο Coaching και την Coaching Ψυχολογία (όχι απλώς κάποιος που ολοκλήρωσε ένα Master στη Coaching Ψυχολογία). Ο coaching ψυχολόγος ασκεί coaching και αξιοποιεί τις θεωρίες και τα κατάλληλα εργαλεία της επιστήμης του για να διασφαλίσει την αποτελεσματικότητα της παρέμβασής του.
Συγγραφικό έργο, δημοσιεύσεις & συνεισφορά στον κλάδο.
Επιπλέον των παραπάνω, τα στοιχεία που διαμορφώνουν το προφίλ ενός coach με αυξημένη επαγγελματική επάρκεια (mastery) είναι α) το συγγραφικό έργο β) οι δημοσιεύσεις του γ) η εκπαίδευση και εποπτεία νέων coaches. Ο coach που είναι ταυτόχρονα εκπαιδευτής, επόπτης και συγγραφέας ξεχωρίζει ως σημαντική προσωπικότητα του κλάδου και αναγνωρίζεται για την προσφορά του.
Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν οι επιχειρήσεις
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, υπάρχει μια διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουν οι επιχειρήσεις ώστε να καταλήξουν στην επιλογή του κατάλληλου συνεργάτη και να συνδιαμορφώσουν από κοινού, τις κατάλληλες συνθήκες για το έργο. Το σωστό ερώτημα για τις ηγεσίες και τη διοίκηση ανθρώπινου δυναμικούδεν είναι πώς θα καταλήξουμε σε coach αλλά πώς μπορούμε να πάρουμε το 100% από το Coaching για τα στελέχη μας;
Προετοιμασία πριν τη συνάντηση με τον coach.
H διοίκηση καταγράφει τις ανάγκες του οργανισμού και συγκεκριμένων στελεχών για coaching κατόπιν αξιολόγησεις. Καταγράφει με τη δυνατή ακρίβεια τους στόχους και τις προσδοκίες από ένα πρόγραμμα συνεδριών coaching και η ηγεσία δίδει το απαραίτητο feedback στα στελέχει που θα ωφεληθούν από έναν coach. Γίνεται η πρώτη διερεύνηση στην αγορά και μελετώνται βιογραφικά σύμφωνα με τα στοιχεία που αναφέρω παραπάνω.
Συνάντηση γνωριμίας και αξιολόγηση του coach.
Κατά τη συνάντηση γνωριμίας και αξιολόγησης, οι εκπρόσωποι της εταρείας είναι καλό να παρουσιάσουν τη δομή, τους στόχους και την κουλτούρα του οργανισμού. Να παρουσιάσουν τηρώντας τους κανόνες προστασίας προσωπικών δεδομένων, τις περιπτώσεις που πιθανώς να αναλάβει ο coach με όσο το δυνατόν ακριβείς προσδοκίες.
Οι εκπρόσωποι του οργανισμού θα πρέπει να ζητήσουν από τον coach να περιγράψει με σαφήνεια την εμπειρία του, τον τρόπο που εργάζεται, δηλαδή δεοντολογία, εμπιστευτικότητα, διαδικασία συμφωνίας με το στέλεχος (agenda), διαδικασία ανατροφοδότησης και παρακολούθησης του έργου, αξιολόγηση αποτελέσματος, όροι τερματισμού, πολιτική ακυρώσεων, κόστος. Και να του θέσουν όσο το δυνατόν περισσότερες ερωτήσεις για τον τρόπο που θα αντιδράσει σε ενδεχόμενα σενάρια.
Πώς πρέπει να ανταποκριθεί ένας επαγγελματίας coach
- O coach θα ξεχωρίσει δίδοντας σαφείς απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα
- Αναφέρει με ακρίβεια την εμπειρία του, τις σπουδές και την επαγγελματική του επάρκεια.
- Παρουσιάζει τι είναι coaching, τι όχι, τι παρέχεται σε μια συνεδρία και τι όχι.
- Περιγράφει με σαφήνεια την προσέγγιση και τη μεθοδολογία του σε κάθε περίπτωση.
- Παρουσιάζει αναλυτικά τους όρους για μια επιτυχημένη παρέμβαση.
- Προσκαλεί σε κοινή συνάντηση ηγεσία (direct report) και coachee ώστε να εγκατασταθεί μια κοινά αποδεκτή συμφωνία.
- Θέτει τους όρους εμπιστευτικότητας, άρσης απορρήτου, και αξιολόγησης της πορείας των συνεδριών.
- θέτει τους όρους ακυρώσεων και τερματισμού.
- Δεν κρίνει και δεν αξιολογεί τα στελέχη. Αυτό είναι έργο του HR.
- Δεν ορίζει εκείνος την ατζέντα και τους στόχους. Βοηθά τους εμπλεκόμενους να τους θέσουν εκείνοι.
- Δηλώνει με διαφάνεια τυχόν σύγκρουση συμφερόντων.
- Δεν αναλαμβάνει ταυτόχρονους, διπλούς ρόλους με τους coachees, π.χ. coach και εκπαιδευτής ή consultant.
- Δεν αναφέρει λεπτομέρειες από προηγούμενες συνεργασίες του, τηρεί την εμπιστευτικότητα και μετά από κάθε συνεργασία.
- Δεν παρουσιάζει το coaching ως “μαγική λύση” κάθε προβλήματος και δεν προκαλεί υπερβολικές προσδοκίες.
- Δηλώνει εξ αρχής το κόστος των υπηρεσιών του.
Επιλογή συνεργάτη και έναρξη έργου
Αφενός χρειάζεται μεθοδική αξιολόγηση του προφίλ ενός coach αφετέρου δεν μπορούν να προβλεφθούν όλα και να διασφαλιστεί το αποτέλεσμα μόνον από την επιλογή του coach. Επομένως, η διοίκηση καλείται να επιδείξει εμπιστοσύνη στην επιλογή της και να υποστηρίξει το έργο με κάθε δυνατό μέσο παρέχοντας τις υποδομές και τον χρόνο που απαιτείται.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Bozer, G., Joo, B.-K., & Santora, J. C. (2015). Executive coaching: Does coach-coachee matching based on similarity really matter? Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 67(3), 218–233.
Fisher R.H. et al, (2023). Executive coaches’ backgrounds – Yes, they can make a difference. International Journal of Evidence Based Coaching and Mentoring, Vol. 21(2), pp.118-133.
Gray, D. E., & Goregaokar, H. (2010). Choosing an executive coach: The influence of gender on the coach-coachee matching process. Management Learning, 41(5), 525–544.
Wycherley, Ian & Cox, Elaine. (2008). Factors in the selection and matching of executive coaches in organisations. Coaching: An International Journal of Theory. Research and Practice.