Οι ηγέτες είναι αξιωματικά, άνθρωποι με ικανότητες, ευφυία, γνώσεις, δεξιότητες, εμπειρία, ιδέες. Ταυτόχρονα, κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στον κλάδο τους και έχουν διαμορφώσει σημαντικές σχέσεις. Διαθέτουν δηλαδή, ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο το οποίο μπορούν να αξιοποιήσουν για να επιτελέσουν το έργο τους με επιτυχία. Ωστόσο, πάντοτε ξεχνάμε την πιο σημαντική μεταβλητή στην εξίσωση: τον παράγοντα ψυχολογία ή όπως λέμε πιο δόκιμα, το ψυχολογικό κεφάλαιο.
Η επένδυση του ανθρώπινου και κοινωνικού κεφαλαίου τους στη συγκεκριμένη θέση που κατέχουν, δεν είναι δεδομένη, εξαρτάται από το ψυχολογικό κεφάλαιο που είναι διαθέσιμο για την θέση αυτή. Έτσι, ανάμεσα (α) στις ικανότητες, τις δεξιότητες, τις ιδέες, τις εμπειρίες, τις γνωριμίες, το κύρος τους και (β) τη δαπάνη όλων αυτών για την επίτευξη των στόχων του οργανισμού παρεμβάλλεται ένα μείγμα ψυχολογικών χαρακτηριστικών που καθορίζει την απόδοσή τους.
Με λίγα λόγια, η ψυχική δύναμη του ηγέτη είναι εκείνη που θα κάνει τη διαφορά στο κρίσιμο και απαιτητικό περιβάλλον που καλούνται να αναπτυχθούν οι οργανισμοί.
Ποια είναι τα στοιχεία του Ψυχολογικού Κεφαλαίου
Το ψυχολογικό κεφάλαιο των ηγετών συνίσταται από τέσσερα στοιχεία που συνυπάρχουν ως χαρακτηριστικά του εαυτού και είναι τα εξής: Ελπίδα, Αυτοπεποίθηση, Ανθεκτικότητα, Αισιοδοξία. Η ένωση αυτών των στοιχείων προκαλεί μια θετική δυναμική προς τα εμπρός που ενεργοποιεί όλες τις δυνάμεις και τις δυνατότητες των ηγετών ώστε να επιτελέσουν το έργο τους.
Ελπίδα
Η ελπίδα συχνά συγχέεται με ένα ευχολόγιο όπου οι άνθρωποι “ελπίζουν” παθητικά ότι θα αλλάξει κάτι προς το καλύτερο. Φυσικά αυτή η θεώρηση δεν ταιριάζει στην ηγεσία. Η ψυχολογική επιστήμη ορίζει την ελπίδα ως μία ενεργητική στάση απέναντι στο ανεπιθύμητο, απέναντι στις δυσκολίες που απειλούν την ανάπτυξη.
Η ελπίδα είναι η θετική και ενεργητική απάντηση των ηγετών στις προκλήσεις και περιλαμβάνει δύο λειτουργίες: α) τον οραματισμό ενός καλύτερου και ελκυστικού μέλλοντος και β) την μελέτη, προετοιμασία και σχεδιασμό συγκεκριμένων πρωτοβουλιών που θα οδηγήσουν στο επιθυμητό μέλλον. Αυτές οι δύο λειτουργίες είναι μέρη της στοχοθεσίας. Η ελπίδα είναι η ψυχική κατάσταση που προηγείται αλλά και ακολουθεί την στοχοθεσία.
Αυτοπεποίθηση (αυτό-αποτελασματικότητα)
Αυτοπεποίθηση σημαίνει βαθειά πίστη στον εαυτό ότι θα υλοποιήσει όσα χρειάζονται για την επίτευξη του στόχου. Δηλαδή, ότι ο εαυτός μου είναι ικανός να φέρει το αποτέλεσμα για το οποίο έχει δεσμευθεί. Είναι μια εσωτερική κατάσταση κατά την οποία ο ηγέτης έχει τη σιγουριά ότι μπορεί να κάνει όσα χρειαστεί τελικά για να επιτύχει τηρουμένων των ορίων των αξιών του φυσικά.
Η σιγουριά προς τον εαυτό χτίζεται μέσα από τις μικρές και μεγάλες επιτυχίες. Αφορά μόνον όσα έχουν πραγματικά κατακτηθεί και δεν είναι μια τυφλή βεβαιότητα ότι μπορώ να καταφέρω τα πάντα. Εχθρός της αυτοπεποίθησης είναι ο εφησυχασμός. Οι ηγέτες που νιώθουν σίγουροι για τις ικανότητες τους έχουν αφιερώσει πολύ χρόνο σε προσπάθειες χωρίς να είναι σίγουροι για τίποτε και δεν εφησυχάζουν καθώς διαρκώς θέλουν βελτιώνονται.
Ανθεκτικότητα
Οι ηγέτες που διατηρούν την απόδοσή τους διαχρονικά, είναι άνθρωποι ανθεκτικοί. Δηλαδή, μετά τις αποτυχίες και μετά τις επιτυχίες, επανέρχονται στο σταθερό επίπεδο λειτουργικότητάς τους. Δεν αντιδρούν υπερβολικά σε καμία περίπτωση. Δεν παραμένουν σε απογοήτευση ή ενθουσιασμό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η ανθεκτικότητα είναι η κατάσταση κατα την οποία οι ηγέτες μετά από μια περίοδο μειωμένης ή ιδιαίτερα αυξημένης εργασίας, επανέρχονται στην κανονικότητα έχοντας αποκομίσει γνώση και εμπειρία. Έτσι επιτυγχάνουν σταθερά υψηλές επιδόσεις σε βάθος χρόνου αποφεύγοντας την εξουθένωση.
Αισιοδοξία
Ομοίως με την ελπίδα, η αισιοδοξία δεν είναι απλώς μια παθητική πίστη ότι όλα θα πάνε καλά. Το αντίθετο. Η αισιοδοξία των ηγετών περιλαμβάνει μια ενεργητική στάση απέναντι στα πράγματα και προκύπτει από την εστίασή τους σε αυτά που μπορούν να ελέγξουν. Δηλαδή, σε κάθε κατάσταση μελετούν τι μπορούν να ελέγξουν για να φέρουν το αποτέλεσμα που επιθυμούν και τι όχι. Και εστιάζουν στα πρώτα. Έτσι, κάθε επιτυχία συνδέεται με τις συνειδητές προσπάθειες ενώ σε κάθε αποτυχία εστιάζουν ξανά σε αυτά που μπορούν να διορθώσουν ή να αλλάξουν. Αυτή η στάση και συμπεριφορά διαμορφώνει μια εσωτερική κατάσταση αισιοδοξίας, ότι θα επιτύχουν αυτά που επιδιώκουν.
Τα αποτελέσματα στην πράξη
Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, η ύπαρξη και αξιοποίηση του ψυχολογικού κεφαλαίου στην εργασία συσχετίζεται με τα εξής θετικά αποτελέσματα:
- Υψηλότερη απόδοση.
- Υψηλότερη ενεργοποίηση και εμπλοκή στους στόχους του οργανισμού.
- Υψηλότερο βαθμό ικανοποίησης από την εργασία.
- Χαμηλότερο ποσοστό αναζήτησης άλλης θέσης
- Χαμηλότερα ποσοστά εξουθένωσης
- Βελτιωμένη υγεία και ευεξία
- Χαμηλότερα ποσοστά ψυχολογικών προβλημάτων και κατάχρησης ουσιών
Το ψυχολογικό κεφάλαιο καλλιεργείται, μπορεί να αποκτηθεί
To καλά νέα είναι ότι κεφάλαιο αυτό, όπως και τα υπόλοιπα είδη κεφαλαίου (ανθρώπινο, κοινωνικό, οικονομικό) μπορεί να αποκτηθεί μέσα από την εκπαίδευση και συγκεκριμένες πρακτικές σε οργανωσιακό και ατομικό επίπεδο. Έτσι, έμπειροι αλλά και εκολλαπτόμενοι ηγέτες μπορούν να υποστηριχθούν με τα κατάλληλα εργαλεία, να καλλιεργήσουν την εσωτερική ψυχολογική τους δύναμη και να επηρεάσουν θετικά τη συνολική λειτουργία των επιχειρήσεων.
Η συστηματική εκπαίδευση στελεχών στη θεωρία και πρακτική εφαρμογή του ψυχολογικού κεφαλαίου από ειδικούς ψυχολόγους, συσχετίζεται με την απόκτηση και την αξιοποίηση του. Καθώς η εκπαίδευση πραγματοποιείται σε ομαδικό επίπεδο, ενισχύεται τόσο το ατομικό όσο και το κεφάλαιο του οργανισμού.
Σε επίπεδο πρακτικών και στρατηγικών οι οργανισμοί μπορούν να κάνουν τα εξής:
- Να υποστηρίζουν και να ενθαρρύνουν την προσωπική ανάπτυξη των ηγετικών στελεχών μέσα από σωστή αξιολόγηση και ανατροφοδότηση, κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα και φυσικά coaching.
- Να καλλιεργήσουν κουλτούρα διαρκούς βελτίωσης (growth mindset).
- Να αναγνωρίζουν και να επικροτούν τα επιτεύγματα και τη συνεισφορά των ηγετικών στελεχών στον οργανισμό.
Σε επίπεδο πρακτικών και στρατηγικών τα στελέχη μπορούν να κάνουν τα εξής:
- Να θέτουν απαιτητικούς στόχους ανάπτυξης που έχουν νόημα για εκείνους.
- Να αναζητούν ευκαιρίες για μάθηση, ανάπτυξη και απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων.
- Να υλοποιούν με προσωπική ευθύνη κάθε έργο και στόχο που αναλαμβάνουν.
- Να εφαρμόζουν τακτικά μεθόδους αυτοπαρατήρησης και αναστοχασμού με σκοπό να εντοπίσουν περιοχές βελτίωσης.
- Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν να διακρίνουν τι μπορούν να ελέγξουν, τι όχι και να εστιάζουν σε αυτά που μπορούν να ελέγξουν σχεδιάζοντας τα κατάλληλα πλάνα για το επιθυμητό μέλλον.
- Να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν ένα δίκτυο υποστήριξης μεταξύ φίλων, συναδέλφων και μεντόρων.
- Να αξιοποιούν το coaching.
Η απόκτηση και αξιοποίηση του ψυχολογικού κεφαλαίου είναι μια μακροχρόνια διαδικασία και αποτελεί μακροπρόθεσμη επένδυση για τα στελέχη και τους οργανισμούς. Ωστόσο, τα θετικά αποτελέσματα είναι αποδεδειγμένα και απογειώνουν την απόδοσή τους.
Indicative bibliography
- Avey, J. B., Reichard, R. J., Luthans, F., & Mhatre, K. H. (2011). Meta-analysis of the impact of positive psychological capital on employee attitudes, behaviors, and performance. Human Resource Development Quarterly, 22(2), 127–152.
- Loghman, S., Quinn, M., Dawkins, S., Woods, M., Om Sharma, S., & Scott, J. (2023). A comprehensive meta-analyses of the nomological network of psychological capital (PsyCap). Journal of Leadership & Organizational Studies, 30(1), 108–128.
- Lupsa, D., Virga, D., Maricutoiu, L.P., & Rusu, A. (2020). Increasing psychological capital: A pre-registered meta-analysis of controlled interventions. Applied Psychology: An International Review, 69(4), 1506–1556.
- Luthans, F., Avolio, B. J., Avey, J. B., & Norman, S. M. (2007). Positive Psychological capital: measurement and relationsihp with performance and satisfaction. Personnel Psychology, 60, 541-572.
- Luthans, F., & Youssef-Morgan, C. M. (2017). Psychological Capital: An Evidence-Based Positive Approach. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior, 4, 339-366.
- Luthans, F., & Youssef, C. M. (2004). Human, Social and Now Positive Psychological Capital Management: Investing in People for Competitive Advantage. Organizational Dynamics, 33(2), 143-160.
- Luthans, F., Youssef, C. M., & Avolio, B. J. (2007). Psychological capital: Developing the human competitive edge. Oxford University Press.
- Luthans, F., & Youssef, C. M. (2004). Human, Social and Now Positive Psychological Capital Management: Investing in People for Competitive Advantage. Organizational Dynamics, 33(2), 143-160.